فرهنگ هنر و صنایع دستی

فرهنگ هنر و صنایع دستی

فرهنگ از دو جز فر و هنگ تشکیل شده که بالا آوردن ، جلو بردن و نیز جایگاه نور معنی شده است صاحبنظران بر این عقیده هستند که فرهنگ، نظامی است نسبتا منسجم متشکل از اجزایی غیر مادی شامل : ارزشها ، هنجارها ، نمادها ، باورها ، اعتقادات ، آداب ورسوم ، دانش واطلاعات رایج وهنرها واجزایی مادی شامل : کالاهای مصرفی ، ابزارها ( فناوری ) میراث فرهنگی نسبتا مشترک بین اعضاء یک گروه اجتماع یا جامعه که از طریق یادگیری از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود وموجبات رشد وتعالی انسان را فراهم می آورد.

استاد علامه جعفری عقیده دارد که در هر تعریفی از فرهنگ باید عناصر بایستگی وشایستگی ، کمال ترقی معنوی ف مادی ، کرامت ، جیثیت ، شرف ذاتی انسان ، حیات شایسته وآزادی مسئلانه وعدالت در اجرای حقوق وقوانین مد نظر قرار گیرد .از این رو ایشان در تعریف فرهنگ گفته اند فرهنگ عبارت است از کیفیت یا شیوه های بایسته وشایسته برای ان دسته از فعالیتهای حیات معنوی ومادی انسان ها که مستند به طرز تعقل سلیم واحساسات صعود کرده آنان در حیات معقول تکاملی باشد.

بی شک زیباترین وپرمعناترین تجلی فرهنگ (culture) در هنر (Art) است اما ، ایرانیان باستان هنر ( = هونر ) را متشکل از هو ونره می دانستند وآن را انسان نیک –نیک زن ونیک مرد – معنا کرده اند اما تردیدی نمی توان داشت که اگر فرصتی چند ساله برای محققی شیفته وعلاقمند واهل فن برای جمع اوری تعاریفه ارائه شده از هنر قابل شویم چند کتاب پر حجم وقطور هم برای جمع اوری انچه که بزرگان صرفا در تعریف هنر گفته اند کفایت نمی کند چرا که در این تعاریف برخی بر تقلید از طبیعت پاره ای بر ارتباط مستقیم هنر با جریانات روحی وفکری انسان گروهی بر اهمیت واعتبار هنرمند بعضی بر ضرورت پرهیز از تقلید صرف از طبیعت و... تاکید کرده اند ضمن آن که برخی از اهل فن هم گفته اند که اساسا انسان نمی تواند چیزی را خلق کند بلکه هنر صرفا وتنها وجه دینی قایلند ایشان گفته اند دین دری است به طرف عالم دیگری که باید باشد وهنر پنجره ای است به آن دنیان او همچنین معتقد است که هنر تجلی غریزه آفریدگاری انسان است وتجلی روح انسان که از کمبود عالم می نالد ونمایشگر آفرینشهای اوست تا آن را تکمیل کند ومی افزاید هنر قلم صنع فرزندان ادم است که از بهشت به زمین افکنده شد ومی کوشد که زمین زشت وافسرده را به گونه بهشتی که جایگاه  شایسته او بوده وهست آرایش کند لذا از نظر او هنر یک مقوله دینی است ویک حقیقت متعالی ومقدس که نجات بخش بشریت بوده ویک رسالت فوق مادی ، متعالی وصد در صد انسانی دارد اگر کمال انصاف را داشته باشیم ونگوییم تمامی باید بپذیریم که عرصه گسترده چنین خصوصیاتی را در هنر سنتی میتوان سراغ گرفت یعنی هنری که با آداب ، رسوم ، سنتها ، منبع وحی ، معرفت شهودی وتجلیات درونی انسانها سروکار دارد ودر پی حقیقت جویی وکمال گرایی است ومی خواهد جلوه ای از معرفت حق تعالی را بر اثر هنری بتاباند کما اینکه سنت گرایانی همچون رنه گتون ف کومارا سوامی ، انه ماری شیمل ، فریتهوف شوان ، تیتوس بور کهارت ، سید حسین نصر و... هنر سنتی را هنری ماندگار با پایه واساس ونجات بخش دانسته وبر حسن وجمال ودرک ودریافت لحظات حضور هنرمند در محضر منبع وحی برای خلق آثار هنری تاکید داشته اند.

این همه نقش عجب بر در ودیوار وجود             هر که فکرت نکند نقش بود بر دیوار

در طبقه بندی کلی هنرها به هنر محض (pure   Art) وهنر کاربردیApplied   Art)) شاخص ترین هنر کاربردی یعنی هنری که با دارا بودن زیبایی وارسته ومفهومی می تواند سودمندی مشخص وجنبه کاربردی معین هنری که با دارا بودن زیبایی وارسته ومفهومی می تواند سودمندی مشخص وجنبه کاربردی معین داشته باشد را صنایع دستی یا با واژه دقیق تر هنرهای صناعی دانسته اند که هم حاصل معرفت شهودی بوده وهم اشاعه دهنده فرهنگ معنوی وفولکلور است وهم در متن زندگی فردی واجتماعی جاری است نکته مم در این رهگذر آن است که نگاه از دریچه فرهنگ وهنر به صنایع دستی یا همان هنرهای صناعی نباید ونمی تواند به منزله نفی یا کم رنگ ساختن ارزشهای اقتصادی واجتماعی این هنر باشد چرا که هزاران سال است که صنایع دستی برای گروههای کثیری از مردم ما به صورت مستقیم وغیر مستقیم ایجاد شغل ودرآمد کرده وسهم ان در تولید نا خالص داخلی ، رشد وتوسعه اقتصادی وجلب وجذب گردشگران داخلی وتوریست ها غیر قابل انکار است واساسا این جنبه ها وجهات اقتصادی واجتماعی بوده است که باعث بستر سازی مناسب برای دوام صنایع دستی وادامه حیات فرهنگی وهنری آن در بطن جامعه شده است اما این نکته را هم باید بپذیریم که اگر هیچیک از جنبه ها وجهات اقتصادی ف اجتماعی وحتی سیاسی صنایع دستی هم وجود نداشت ویا مطرح نبود که خوشبختانه کاملا هم مطرح است باز هم به واسطه آن که هنرهای صناعی ، هنر دینی ، ملی وهویتی ماست ودر پیشینه تاریخی وحافظه فرهنگی ما شایسته ترین جایگاه را دارد وعزت وشرف ما در رابطه ای تنگاتنگ وناگسستنی با آن قراردارد می بایست در خورد توجه ای شایسته باشد.

در این مقاله نویسنده تلاش دارد که ضمن نگاهی نو به صنایع دستی وجایگاه رفیع وواقعی ان در فرهنگ وهنر ، دست اندرکاران را از حرکت به سوی قطبین که نهایتا به صرفه ، صلاح وفلاح جامعه نیست پرهیز دهد تا با برنامه جامع چشم انداز توسعه که در حال تدوین است واستفاده بهینه از امکانات بالقوه موجود ودانش میان رشته ای که هنرهای صناعی می تواند با میراث فرهنگی ، گردشگری ، مردم شناسی ، جامعه شناسی ، تاریخ و... داشته باشد ، بتوانیم از هنرهای صناعی به عنوان یکی از اهرمهای توسعه پیادار ودرون را استفاده کنیم.