بلوچ‌هاي ترکمنستان

بلوچ‌های ترکمنستان
بنظر می‌رسد اولین گروه‌های مهاجر بلوچی به روسیه در مناطق "ماری" ترکمنستان سکنی گزیده باشند، سپس آن‌ها بخشی از قلمرویی که امروزه به جمهوری ترکمنستان تعلق دارد شناخته شدند. بر اساس گزارش‌های آماری بین سال‌های ۱۹۱۷ تا ۱۹۲۰حدود ۹۳۶ بلوچ در منطقۀ "بایرام علی" سکونت داشته‌اند. بلوچ‌های ترکمنستان عمدتاً از منطقه چخانسور واقع در استان نیمروز افغانستان بدینجا آمده‌اند، همچنین گروه کوچکی از بلوچ‌های ترکمنستان به منطقۀ خراسان ایران تعلق دارند، در این بین تیره‌هایی از براهویی که هویت 
مشترک بلوچی دارند نیز شناخته شده است. 

در سال ۱۹۲۰ گروه‌هایی از بلوچ‌ها که متعلق به اقوام مختلف بودند توسط کریم خان متحد شدند. این فرماندۀ بلوچ شخصیت فوق‌العاده‌ای داشت. او ابتدا چوپانی فقیر بود، اما سپس به فرمانده‌ای مشهور و حتی شخصیتی افسانه‌ای در میان بلوچ‌های ترکمنستان تبدیل شد. بلوچ‌های ترکمنستان در سایۀ پرچم ملی این کشور متحد هستند، آن‌ها در دوران شوروی، رزمندگان شجاعی برای این امپراطوری قدرتمند بودند، بلوچ‌ها به اتحاد جماهیر شوروی برای مبارزه بر علیه شوروش باسماچی‌ها (جنبش ضد انقلابی در ترکستان که فعالانه از سال ۱۹۲۰ تا اواسط ۱۹۳۰ به طول انجامید) کمک‌های بسیاری کردند.

در اواخر سال ۱۹۲۰ میلادی، کریم خان بدلیل اختلاف نظر با مقامات شوروی به همراه اکثریت مردم خود، ترکمنستان را به مقصد ایران و افغانستان ترک کردند. هیچکس نمی‌داند او به کجا رفت. ما سعی نمودیم وی در طول سفرهایمان به ترکمنستان بیابیم، اما نتیجه‌ای در پی نداشت. می‌بایست کریم خان را در خارج از ترکمنستان جستجو نمود، چه در ایران و یا افغانستان. در اینصورت به این موضوع پی خواهیم برد که به او و مردمانش پس از ترک آن کشور چه گذشته است. 

در حال حاضر بلوچ های ترکمنستان اکثراً در مناطق "بایرام علی" و "لولوتان" استان ماری زندگی می‌کنند. با توجه به داده‌های سرشماری سال ۱۹۵۹ در اتحاد جماهیر شوروی سابق حدود ۷۸۰۰ بلوچ در جمهوری سوسیالیستی ترکمنستان سکونت داشته‌اند، در "دره مرغاب" ، "منطقۀ بایرام علی" ، "ترکمن کلا" و "لولوتان". بیش از ۹/۹۴ درصد آنان فرهنگ و زبان مادری خود را حفظ کرده‌اند. آمار فوق در سال ۱۹۷۰ به ۱۲,۶۰۰ نفر رسیده است، در حالیکه ۸/۹۱ درصد آنان به زبان بلوچی سخن می‌گفته‌اند. همچنین بر اساس آمارهای سرشماری، جمعیت بلوچ‌های ترکمنستان در سال ۱۹۷۹ حدود ۱۸۹۹۷ نفر بوده که ۱/۹۸ درصد آنان دارای زبان بلوچی بوده‌اند. 

در سال ۱۹۹۷ حدود ۳۸ الی ۴۰ هزار نفر بلوچ در ترکمنستان می‌زیسته‌اند، اگرچه برخی این آمار را ۵۰ هزار نفر و حتی بالاتر برآورد می‌کنند. وفاداری و تعهد جامعۀ بلوچی ترکمنستان به فرهنگ و زبان خود بسیار قابل توجه است، این علاقۀ مردم بلوچ را حتی در زندگی روستایی آنان می‌توان مشاهده نمود. تحقیقات کامل از شرایط اجتماعی و اقتصادی مردم بلوچ جهت بیان میزان وابستگی آن‌ها به زبان بلوچی می‌تواند بسیار جالب و قابل تامل باشد. 

بلوچ‌های ترکمنستان خود را یکی از اقوام بزرگ این سرزمین بر می‌شمارند، هرچند که آن‌ها مدت‌های طولانی بوسیلۀ "پردۀ آهنین" از سایر بلوچ‌های سرزمین مادری خود جدا بوده و عملاً هیچگونه ارتباطی با دیگر مردم بلوچ در جهان نداشته‌اند. از آنجمله می‌توان این مورد را ذکر کرد که در سال ۱۹۳۴ مرزهای میان شوروی با ایران و افغانستان مسدود شد و این رویداد منبع حوادث غم بار و فجایع انسانی بسیاری گردید. آن یک واقعۀ غیر منتظره بود، زیرا برای کسانی که به ایران و یا افغانستان برای دیدن اقوام خود سفر کرد بودند، بازگشت به خانواده‌هایشان غیرممکن شد، بنابراین بسیاری از پدران و مادران از فرزندانشان و همینطور برخی از والدینشان بطور ناخواسته و اجباری جدا شدند. 

برای آن‌ها غیرممکن گردید تا باردیگر همدیگر را ببینند و تنها دلیل، "پردۀ آهنین" در امتداد مرزهای شوروی بود. البته این محدودیت تنها تا پایان ۱۹۸۰ میلادی ادامه داشت و با آغاز اصلاحات میخائیل گورباچف و بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، برای بسیاری از بلوچ‌های ترکمنستان این فرصت فراهم گردید تا پس از سال‌های طولانی جدایی، برای جستجوی بستگان خود به ایران و افغانستان سفر کنند. 

تاریخ مردمان بلوچ، یادآور تاریخ مهاجرت پیوستۀ آنان به سرزمین‌های وسیع و دوردست است، هرچند فقدان ادبیات و تاریخ مکتوب و نبود منابع کافی، مطالعه در مورد آن‌ها را دشوار ساخته است. این نه یک اغراق بلکه واقعیتی از تاریخ مردم بلوچ است که آن‌ها هرگز به شکل رسمی، یک حکومت مستقل مختص خودشان نداشته‌اند. 

حکومت نیمه رسمی کلات را نمی‌توان یک دولت مستقل واقعی برای بلوچ‌ها دانست. علیرغم اینکه حکومت کلات توانست برخی از قبایل بلوچی را متحد کند، با این حال دوام چندانی نیافت و گذشته از آن نیز نتوانست نقش مهمی در حفظ و احیای فرهنگ و زبان بلوچی ایفا نماید. 

از نقطه نظر سیاسی، بلوچ‌ها در طول تاریخ همواره بخشی از امپراطوری‌های بزرگ بوده و نقش مهمی در حفظ قدرت آن‌ها داشته‌اند، هرچند به طور معمول حکومت‌های مرکزی توجه‌ی به زبان و فرهنگ مردم بلوچ نشان نداده‌اند. به هر حال، علیرغم پیچیدگی‌ها و وضعیت نسبتاً بغرنج گره خورده با سرنوشت مردم بلوچ، آن‌ها نه تنها موفق به خلق فرهنگی منحصر بفرد و بسیار زیبا، غنی و اصیل شده‌اند، بلکه از جهات متعدد، نمونه‌های بسیار جالب و ناب ادبی در زندگی فرهنگی آن‌ها جاریست. اما با تاسف عمیق باید گفت این هویت بطور شایسته مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته است. 

شاهکارهای ادبیات بلوچی تقریباً به هیچکدام از زبان‌های زندۀ دنیا ترجمه نشده‌اند و با این تفسیر، فرهنگ و ادب بلوچی برای اکثر مردم دنیا امری ناشناخته است. ازین لحاظ، بلوچ‌های ترکمنستان یک استثنا نیستند، شاید بتوان گفت حتی آن‌ها در موقعیت بدتری نسبت به سایر هم نوعانشان قرار دارند. 

مطالعات بسیار اندکی در رابطه با زبان و فرهنگ بلوچی انجام شده، از جمله برخی مطالعات که در مسکو و لنینگراد (سن پتربورگ امروزی) در دورۀ اتحاد جماهیر شوروی صورت گرفته است. هنگامیکه به ادبیات شفاهی بلوچ‌های ترکمنستان رجوع می‌کنیم، بطور مثال I. I. Zarubin و تعدادی از داستان‌های عامیانه بلوچی به زبان روسی منتشر شده است، با این حال بسیار جای تاسف است که در قرن بیستم کتاب و رسالاتی که به معرفی فرهنگ مردم بلوچ بپردازد، در ترکمنستان بسیار اندک است. 

به یقین باید گفت که فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی برای اقلیت بلوچ، آزادی، شادی و دستاوردهایی بویژه در زمینه‌هایی مانند آموزش و پرورش، فرهنگ و علوم به ارمغان آورد. مسکو برای بلوچ‌های ترکمنستان همواره نیرویی الهام‌بخش برای ایستادگی در برابر سلطۀ ترکمن‌ها بوده است و به رغم تمامی مشکلات، مردم بلوچ فرصت‌های مناسبی برای توسعۀ آموزش و فرهنگ خود داشته‌اند. 

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نفوذ مسکو در ترکمنستان کاهش یافت و امروزه دولت مرکزی ترکمن توجه چندانی به اقلیت‌ها نشان نمی‌دهد (علاوه بر بلوچ‌ها حدود یکصد هزار کرد در ترکمنستان زندگی می‌کنند).