بلوچستان در روزنامه هاى يکصد سال پيش ايران

دکتر افشین پرتو

بلوچستان سرزمینی ست ایرانی که امروز پاره های گسترده ای از آن در کشورهای پاکستان و افغانستان قرار دارد. در این سرزمین، مردم ایرانی نژاد بلوچ زندگی می کنند. 

بلوچ ها بی گمان و بر پایه ی پژوهش های تاریخی، پیش از اسلام در شمال باختری ایران و بر بلندی های البرز باختری در دو سوی قزل اوزن و سپیدرود می زیسته اند و در سده ی سوم هجری در هنگامه ی جابه جایی بسیاری از باشندگان آن دیار بر پایه ی بایسته های تاریخی همچون زازاها ـ که امروزه در پاره های باختری ترکیه زندگی می کنندـ آغاز به کوچ نموده و پس از گذشتن از میانه ی بامواره ی ایران به کرمان رسیده و پس از چندی باشندگی در آن سامان، خود را به سرزمین امروزی خود رسانده اند. همسانی واژگانی زبان بلوچی و زبان های گیلکی و تالشی و آذری و زازاکی بر این اندیشه مُهر پذیرش می زند.

                                       (بلوچستان من همیشه زنده باد)

 تاریخچه خط بلوچی

خط فارسی عربی در قرن پانزدهم از طریق مغولها به هند راه یافت و از آن پس در نوشتن زبان اردو از آن استفاده میشود و تعدادی حروف جدید از جمله ٹ، ڑ، ڈ، ں وے نیز به آن اضافه شده است.
از اواخر قرن نوزدهم ، بلوچی هم با حروف اردو وهم با حروف لاتینی نوشته شده است ازآن جمله ترجمه انجیل است که در آن از حروف اردو استفاده شده است و کتابهای گرامر بلوچی با حروف لاتین که توسط انگلیسیها و برای انگلیسی زبانانی که مایل به یادگیری این زبان بودند, نوشته شده است. ولی دامنه انتشار اینگونه کتابها محدود بوده و نقش آنچنانی در تکامل خط بلوچی نداشته است. تکامل بلوچی بعنوان خط آدبی در اواخر دوره استعمار انگلیس در هند، درسال ١٩٢٩ آغازشد.

در كتيبه ‏هاى ميخى داريوش بزرگ، شاه ‏هخامنشى كه در بيستون و تخت جمشيد كشف شده ‏اند «ماكا» يا «مكه» نوشته شده كه در آن زمان استان چهاردهم امپراطورى بزرگ هخامنشى بوده است. در زمان ساسانيان به بلوچستان «كوسون» مى‏گفتند و هرودوت مورخ بزرگ يونان نام اين سرزمين را «مكيا» يا «مكيان» در آثار خود نوشته است.

به عقيده دانشمندان مکران مشتق از نام يك قوم هندی (دراويدى ) است كه يونانى‏ها آن را «ماكاى» يا «موكاى» مى‏ناميدند و در كتيبه ‏هاى بدست آمده، «ماكا» و «ماسيا» است. نام اين ولايت درزبان يونانى «گِدْروسيا» بوده و به نظر هرودوت از شعبه‏اى از اقوام آريايى به نام «دَروسياپوى» اخذ شده است. البته از دوران اسلامى اين منطقه «مكران» ناميده شده است و جغرافى نويسان اسلامى از اين منطقه به نام «مكران» يا «مكوران» ياد كرده ‏اند. ماركوپولو سياح معروف به بلوچستان «كسماكوران» گفته است، به نظر مى‏رسد اين كلمه خلاصه شده كلمات (كیچ )واقع در بلوچستان پاكستان و( مكران )واقع در جنوب شرق ايران باشد.

  

نئارك درياسالار يونانى اسكندر مقدونى اين منطقه را «اراباه» ناميده است.

اما بطوركلى درحال حاضر بلوچستان به منطقه وسيعى از جنوب شرق ايران و قسمتى از شرق پاكستان اطلاق مى‏شود كه ساكنان هر دو قسمت را قومى از نژاد آريايى بنام بلوچ‏ها تشكيل مى‏دهند.

 
برخى از مورخان عقيده دارند كه از قرن سوم هجرى به بعد از كلمه بلوچستان سخن به ميان آمده است وقبل از آن به نامهاى متعددى از قبيل: ماكارونه، ماكامى (موكاى)، آراينا، گِدْروزيا و مكران ناميده شده است و در اين سرزمين قبل از قرن سوّم هجرى اقوامى بنام جَتْ زندگى مى‏كردند و بلوچ‏ها (بلوص) كه از اقوام آريايى مى‏باشند بعدها از سواحل درياى خزر و از راه كرمان و خراسان به اين سرزمين وارد شده‏ اند و نام خود را بر آن به عنوان ميراث گذاشته ‏اند.

               با سپاس فراوان عبدالستار ملک ریسیی

بلوچستان دردوران ماقبل تاریخ

          عصر حَجَرْ (۵۰۰۰ ق.م):

شروع دوران تمدن ماقبل تاریخ بلوچستان در عهد دوم است که حدود ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد می ‏باشد. اساس زندگى انسان در این دوران استقرار در مراکز مجتمع به نام روستاها است. با استقرار انسان در این دوره در روستاها، خشت‏هایى از خاک رس که شکل هندسى منظمى نداشتند ساخته شد. این اختراع در وضع بناها و ساختمانها تحولى بزرگ بوجود آورد و بعدها منتهى به ساخت آجر شد که منظم‏تر و داراى رنگ قرمز بود و در تزئین بناها از آنها استفاده می ‏شد. در کتاب تاریخ پیشرفت علمى و فرهنگى بشر آمده است: «بلوچستان فن قالب زنى‏آجر را ازسومر اخذ کرده است و شروع این کار مطابق با ابتداى شروع کار پادشاهى سومر مى‏باشد. و این بیان کننده وجود روابط تجارى میان این دو خطه است».

     عصر مس:

در این دوران از فلز و بخصوص از مس چکش کارى شده و همچنین از منگنز استفاده مى‏کردند و از آن اشیایى مانند درفش و سنجاق درست مى‏کردند. ولى هنوز ذوب فلزات را نمى‏دانستند. ولى پس از فراگیرى ذوب فلز، آثارى از کوره ‏هاى ذوب فلز در بلوچستان، سیستان و دشت قزوین دیده شده که از قدیمى‏ترین کوره‏ هاى ذوب فلز در جهان هستند. در کتاب ایران در سپیده‏ دم تاریخ آمده است: «ظروف سفالین رنگین نقش‏دار که در سراسر ایران پیدا شده ‏اند از برجسته‏ ترین خدمات انسان عصر مس به تمدن بشرى هستند. جانشین بى‏واسطه سفالهاى رنگین ایران در اوایل دوره‏ سنگ، مس به شمار مى‏رود. ظروف یاد شده در شوش و نواحى دیگر ایران و از جمله در بلوچستان در شرق ایران پیدا شده‏ اند».

به نظر امیر توکل کامبوزیا، عصر مس که پیدایش آن در بین‏ النهرین است به واسطه معادن مس موجود در بلوچستان است چون در سراسر بین‏ النهرین، ناحیه‏ اى پیدا نمى‏شود که معدن مس داشته باشد در حالى که در بلوچستان معادن قدیمى وجود دارد که در گذشته از آنها استخراج مى‏شده است و از طریق دریا براى سومر حمل مى‏شده و به شهرهایى همچون «اور»مى‏رسیده است. نمونه‏ اى از این معادن تعطیل شده از منطقه نصرت‏ آباد و زاهدان تا چابهار به صورت پراکنده وجود دارند.

      عصر مِفْرَغْ (۲۰۰۰ ق.م):

طبق بررسى‏هاى انجام شده باستان‏شناسى در دره سند و غرب آن دربلوچستان، ویرانه قرارگاههایى متعلق به عهد مفرغ دیده شده است که نشان دهنده پدیده شهر مى‏باشند. لزوماً این شهرها به عنوان مراکز کشاورزى بودند گرچه تجارت نیز به عنوان عاملى در انتخاب محل و خصوصیات شهرى مؤثر بوده است. نمونه این مراکز شهرى در ناحیه «مِهِى»در جنوب بلوچستان در دوران تمدن «کَوْلى» مى‏باشد که حکم لنگرگاه تجارى داشته است و ظروف سنگى زینت کارى شده که در این محل پیدا شده‏ اند بیان کننده وجود ارتباط بین تمدن سومر و تمدن کولى هستند.

به عقیده برخى از باستان شناسان ، ارتباط گسترده‏ اى بین تمدنهاى سومر، هند و بلوچستان وجود داشته و طبق نظریه دکترهال، سومریان فرهنگ‏شان را از هند گرفته‏ اند، ولى هم سومریان و هم هندیان اولیه داراى یک اصل و فرهنگ مشترک هستند که در بلوچستان بوده است. در حقیقت بلوچستان به عنوان واسطه‏ اى بین دو تمدن کهن هند و سومر بوده، و حتى مى‏توان گفت که هندیان و سومریان فرهنگ خود را ابتدا از بلوچستان اخذ کرده‏اند و تمدن بلوچستان با تمدن غرب و شرق هماهنگى داشته است. گیرشمن در کتاب ایران از آغاز تا اسلام چنین مى‏گوید: «تمدن ظروف سفالین منقوش در سراسر فلات ایران ظهور کرد، این فن در جاده جنوبى تا سیستان کشیده شد و از آنجا به بلوچستان و دره سند سرایت کرد و از سوى شمال، شالوده فرهنگ و تمدنى را که در ناحیه مرو یافته شده است، بنا نهاد و به احتمال قوى به بلخ رسید..